“Video Yardımcı Hakemli” ligimiz hakem tartışmalarıyla üç haftayı tamamladı. Benim değerlendirmeme göre, 27 maç içerisinde VAR açısından en sorunlu diyebileceğim maç, Galatasaray-Alanyaspor maçıydı. Bu maçta 6. goldeki ofsaytın, VAR’da görevli Bülent Yıldırım tarafından tespit edilememiş olması da gözden kaçan en büyük hata oldu. Namoğlu sistemi kusursuz uygulamak ve tecrübe kazanmak için 100 güne ihtiyaçları olduğunu ifade etmişti. Bu yüzden yaşananları ben de tecrübesizliğe veriyorum.

Zihinsel yorgunluk

Ancak Bülent Yıldırım’a iki haftada 6 kez VAR görevi verilmesini eleştirmem gerekir. Nasıl ki hakeme fiziksel olarak kaldıramayacağı için üst üste maç verilmiyorsa, VAR görevi yapanlara da mental yorgunluk nedeniyle üst üste maç verilmemesi gerekir. Her gün aynı stresi yaşamak, konsantrasyonu koruyabilmek kolay bir iş değil elbette...

Uzman yardımcı şart!

Galatasaray maçındaki son gol maçın tek golü olsaydı, bugün çok daha farklı tartışmalar yaşanıyor olacaktı. Yani ofsayt tespitleri önemli... Yardımcı hakemlerin ofsayt pozisyonlarındaki algıları hakemlere oranla daha kuvvetli. Mesela Cüneyt Çakır’a oranla, Tarık Ongun veya Bahattin Duran ofsaytlarda daha seri ve pratik aksiyon alabilirler. Video odasında, Dünya Kupası’nda olduğu gibi uzman bir Yardımcı Hakem bulundurmayı, gündeme almamız gerekir diye düşünüyorum.

VAR İSTATİSTİKLERİ

■ 27 maç geride kaldı. 7 ayrı maçta, VAR’ın hakemin kararını tekrar gözden geçirmesini istediği 11 pozisyon oldu. Fenerbahçe-Bursaspor maçında 2, Göztepe- Malatyaspor maçında 3 kez VAR müdahalesi olurken, diğer 5 maçta birer kez müdahale oldu.

■ Bu 11 müdahalenin 7’sinde hakemler kararını değiştirirken, 4’ün de kararlarının arkasında durdular.

■ Ali Palabıyık, VAR olarak görev yaptığı 2 maçta tam 5 kez sahadaki hakeme kararını gözden geçirmesi teklifinde bulundu. Bu müdahalelerin 4’ünde karar değişti.

■ Halil Umut Meler ve Özgür Yankaya, VAR müdahalesine en çok (3’er kez) maruz kalan hakemler oldular. Yankaya tüm müdahaleleri aynı maçta yaşadı.

■ Akhisarlı Seleznov’un tükürüğü, Alanyalı Sackey’in dirseği ve Göztepeli Castro’nun tekmesi VAR yardımıyla kırmızı kartla cezalandırıldı.

■ Bu 27 maçta, Video Yardımcı Hakem (VAR) olarak toplamda 9 hakem görev yaptı. Bülent Yıldırım 6 maçla başı çekerken, onu 5 maçla Fırat Aydınus izledi. Barış şimşek 4, Hüseyin Göçek ve Mete Kalkavan 3, Halis Özkahya, Ali Palabıyık, Ümit Öztürk 2, Cüneyt Çakır ise 1 kez bu görevi yaptı.

■ Asistan Video Yardımcı Hakem (AVAR) olarak ise 13 hakemimiz video başına geçti. AVAR olarak en fazla görev alan hakem 4 maçla Serkan Çınar oldu.

Maçta ciddi oranda tartışılacak pozisyonlar var. Birçoğu da henüz tam olarak hazır olmadığımız “VAR” ile ilgili. Hemen pozisyonlarla ilgili fikrimi belirteyim. Galatasaray’ın ilk golünde faul olduğunu düşünüyorum. 67. dakikada Sinan’a verilen penaltının da hatalı olduğu fikrindeyim. Galatasaray’ın 6. golü ise yüzde 100 ofsayt. Topa hamle yapan Muğdat, ofsayt pozisyonunda ve bu pozisyon eğitimlerde ‘ofsayt olması gerekir’ diye gösterilen pozisyonların bire bir aynısı. Bu maçta “VAR” uygulaması olmasına rağmen bir hata düzeltilirken, diğer ikisi düzeltilemedi. Yeni bir sisteme geçiyoruz ve “VAR” ile ilgili uygulama hatalarını sistemin acemiliğine vermek istiyorum. Fazla eleştirel gözle bakmıyorum. Fakat üzerinde duracağım 2 husus var.

Mental yorgunluk

1-Bizim için bugüne kadar hep sahadaki hakemin standardı önem taşıyordu. Artık “VAR” standardı da önem kazandı. Galatasaray’ın ilk golünü açık ve bariz bir hata olarak görmeyen Bülent Yıldırım, daha karmaşık pozisyonda Sinan’ın penaltısını net bir hata olarak gördü.

2-Yusuf Namoğlu’nun aynı hakeme çok fazla yüklenmesi bu standartsızlığın sebebi olabilir. Yıldırım, geçtiğimiz hafta olduğu gibi, bu hafta da 3 gün üst üste “VAR” olarak görev yaptı. Yaptığı hatalı tespitlerde mental yorgunluğun etkisi olduğunu düşünüyorum.

Maçın 20. dakikasında Hakan Özmert’in pasında, Adriano’nun engel olamadığı topla buluşan Doukara, Antalyaspor’un ilk golünü kaydetti. Hakan Özmert topla son oynadığı anda Doukara şeklen ofsayt pozisyonundaydı. Ancak Futbol Oyun Kuralları’na göre ‘şeklen ofsayt pozisyonunda bulunmak’ tek başına ihlal değildir. 3 yıl önce güncellenen ofsayt yorumuna göre: ‘Şeklen ofsayt pozisyonunda bulunan oyuncuya atılan pası engellemeye çalışan savunma oyuncusu, topa temas eder, ancak topun ofsaytta olan oyuncuya gitmesini engelleyemez ise bu savunmadan gelen top olarak değerlendirilir. Bu pozisyonda Adriano, Doukara’ya giden topa bilerek isteyerek hamle yapmış ve topla son oynayan oyuncu olmuştur. Dolayısıyla pozisyonda ofsayt yoktur, gol kararı doğrudur.

Nasıl ofsayt olurdu?

Peki o pozisyon nasıl ofsayt olurdu? Hakan Özmert kaleye şut atmış olsa ve kaleye giden şutu engellemeye çalışan Adriano’nun kafasıyla oynadığı top Doukara’ya gelseydi ya da Hakan Özmert’in Doukara’ya gönderdiği pas istemeden Adriano’nun kafasına çarpıp Doukara’ya gelseydi, o zaman ofsayt olurdu.

İtiraz olursa şaşırmam!

Maçın 71. dakikası bence önemli bir dakikaydı. Taca çıkmak üzere olan topu, Beşiktaş kulübesinden bir kişi oyun alanında tuttu. Kurallar çok açık: “Bir takım görevlisi, oyun alanına girerse (oyun alanındaki topa temas ederse), oyun bir direk serbest vuruşla başlar” Oysa Özkahya, maçı hakem atışıyla başlattı. Bu yaşananlardan sonra, ‘maçta kural hatası var!’ itirazları olursa şaşırmamak lazım.

Maçın son anlarında Ankaragücü serbest vuruştan beraberlik golünü buldu. Mete Kalkavan, Kucka’nın faul yaptığını düşünerek bu serbest vuruşa hükmetti. Halk arasındaki tabiriyle Kucka’nın ‘kambura yattığını’ düşündü. Aslında kafa topuna yükselen Ankaragücülü Moulin, koluyla Kucka’nın kafasına haksız bir müdahalede bulunmuştu. Kafasına darbe alan Kucka eğilince de Moulin boşta kalarak düştü. Faul aslında Trabzonspor’un lehine verilmeliydi.

Faul’de ‘VAR’ yok

‘VAR Protokolü’ne göre: “Hakemin verdiği serbest vuruş kararları için herhangi bir incelemeye izin verilmiyor.” Dolayısıyla Video Yardımcı Hakem, bu serbest vuruştan gelen gol öncesindeki faulün hatalı olduğuyla ilgili bir müdahalede bulunamadı.

Uzun süredir üzerinde çalışılan ‘VAR’ nihayet sahne aldı. İlk haftadan “Başarılı” ya da “Başarısız” diye ahkâm kesmeyi doğru bulmuyorum. Gidişata bakmak ve hakemlerimize süre vermek gerekir. Süper Kupa finali dâhil 10 maçta ‘VAR’ sistemi uygulandı. Bu 10 maçta 7 ‘VAR müdahalesi’ne (%70) şahit olduk. Bu sayı Dünya Kupası’nda 64 maç/21 müdahale (%32) şeklindeydi. Bununla birlikte inceleme süresi, Dünya Kupası’na oranla daha uzundu. Elbette süre, hakemlerimiz pratik kazandıkça kısalacaktır.

Ofsaytta izleme yok

3 pozisyonda yardımcı hakemlerin hatalı ofsayt kararları ‘VAR’ sayesiyle düzeltildi. Bu pozisyonlarda sahadaki hakemler, pozisyonu tekrar izlemeden karar değiştirdiler. Ofsayt, içeridedışarıda gibi yorum gerektirmeyen (fact) pozisyonlarda hakemin kenara gelmesi istenmiyor. Direkt ‘VAR’ bilgisine göre karar uygulanıyor.

4 kararın 1’i değişti

4 kez kenara gelen hakemler, pozisyonu tekrar izlediler. Bu 4 pozisyonda 1 kez karar değişirken, 3 pozisyonda ise hakemler verdikleri kararın arkasında durdular. Yayıncı Kuruluş’un maç tekrarlarıyla ilgili tutumu tepki çekmişti. Sayın Namoğlu Yayıncı Kuruluş’la görüştüklerini ve kısa sürede bu eksikliği gidereceklerini duyurdu.

Raporlarda yeni dönem

MHK Başkanı Namoğlu’nun talimatı ve MHK üyesi Murat Ilgaz’ın gayretiyle 2 yıldır üzerinde çalışılan yeni gözlemci raporlama sistemi bu sezon kullanılmaya başladı. Yeni raporların, önceki raporlama sistemine göre daha sade ve doldurulması basit hali dikkat çekiyor. TFF Futbol Yönetim Sistemi (FYS) üzerinde doldurulan raporda, hakemlerin verdikleri kararları “Katılıyorum-Katılmıyorum” şeklinde işaretleyen gözlemciler; karara katılma ya da katılmama gerekçelerini de ayrıca izah ediyorlar. Raporu tamamlayan gözlemciler hakeme herhangi bir not vermeden, sistem üzerinden raporu TFF’ye gönderiyorlar.

Not otomatik hesaplanıyor

Sistem, yapılan işaretlemeler sonucu özel bir metotla hakemin notunu hesaplıyor ve bu nottan gözlemcinin haberi olmuyor. 100 puan üzerinden yapılan değerlendirme sadece MHK tarafından görülüyor. Yeni raporlardaki bir diğer ayrıntı ise “VAR” ile ilgili. Maçın herhangi bir anında “VAR” müdahalesi olmuşsa, gözlemciler bu kararı “VAR müdahalesi var” şeklinde işaretliyorlar. Görüşlerini de belirtiyorlar ancak sistem notu hesaplarken, “VAR müdahalesi” olan kararlarla ilgili gözlemci görüşlerini değerlendirme dışı tutuyor.

Yıllarca ofsayt kararları çok tartışıldı. Bu sezon ‘VAR’ sayesinde bu tartışmalar son bulacak gibi... Dünyanın en donanımlı ‘VAR Merkezi’ni kuran, altyapıda masraftan kaçınmayan TFF; 2018 Dünya Kupası’nda da kullanılan ‘Hawk Eye’ firmasının geliştirdiği ‘Üç boyutlu ofsayt tespit etme teknolojisi’ni satın aldı. Güvenilirliği ve geçerliliği çeşitli üniversiteler tarafından test edilmiş, IFAB’ın onayını almış ve hata payı ‘sıfır’ olan bir sistem. Topa temas anında görüntü donduruluyor. Kullanılan program görüntüyü üç boyutlu hale getiriyor. VAR, ofsaytta olma ihtimali olan ve ofsaytı bozma ihtimali olan oyuncuların üzerini işaretliyor.

Göztepe’de hata yok

Ekrana futbolcuları referans alan kırmızı ve mavi çizgiler otomatik olarak çıkıyor. Çizgiler sayesinde VAR tespitini kolayca yapıyor. Çıplak gözle kamera açısı nedeniyle yanılma ihtimalimiz varken, bu sistemin yanılma ihtimali yok! Dolayısıyla Göztepe maçında iptal edilen gollerde ‘VAR’ kararlarına şüpheyle bakmamızı gerektiren bir durum yok.

Fenerbahçe lehine verilen penaltıya video başında Ali Palabıyık “olur” verdi. Çünkü ‘Hakem bu kararında yüzde yüz hatalı!’ diye düşünmedi. Bu pozisyonun penaltı olduğunu düşünmüyorum. Fenerbahçe’nin ikinci golü öncesi faul beklentisi vardı ancak Meler’in ‘devam’ demesi doğruydu. Bursaspor lehine verilen penaltı öncesi ofsayt tespiti yapıldı. Meler, kenara gelmeden golü iptal etti.

Doğru bir uygulamaydı. Bana göre son dakika Skrtel’in eline düşen topta penaltı yoktu. Volkan’la çarpışan Skrtel dağılınca kolu doğal olarak açılmıştı. Meler kararının arkasında durarak doğruyu yaptı.

Maçta dikkatimi çeken bir olumsuzluk da Skrtel’in maçı tek sarı kartla tamamlaması oldu. Bana göre 9 ve 50. dakikada da sarı kartlık hareketler yaptı.

Yusuf Namoğlu, geçen yılın en başarılı hakemini açılış maçına atadı. Ümit Öztürk performansıyla bu sezon için de olumlu sinyaller verdi. Maç boyu dikkatliydi ve önemli bir yanlış yapmadan maçı tamamladı. Maçta iki kritik an yaşandı. El Kabir’in 7. dakikada attığı gol geçerli olurken, 36. dakikada attığı gol sayılmadı. Her iki pozisyonda da yardımcı hakem Ali Saygın Ögel’in tespitleri doğruydu. Video Yardımcı Hakem, yaptığı kontroller sonucu yardımcı hakem kararlarını ‘doğru’ bulmuş olacak ki, hakem kararına müdahale gereği hissetmedi. Yayın Talimatı gereği; yayıncı kuruluş, ‘üç boyutlu ofsayt tespit etme çizgi teknolojisi’ni kullanıyor ve görüntüleri VAR merkezine gönderiyor. Bunlar yayına da aktarılmış olsa, daha konforlu bir maç izleme ortamı oluşur.